RADZYŃSKI ROCZNIK HUMANISTYCZNY
tom 13/2015









Wiesław Charczuk
Wiśniew jako siedziba gminy w latach 1658-2013. Próba zarysu

Wiśniew i okolice w XXI w. wchodzą w skład powiatu siedleckiego i województwa mazowieckiego. W średniowieczu obszar ten administracyjnie należał od 1474 r. do województwa lubelskiego, zaś wcześniej do województwa sandomierskiego. Korzenie samorządności sięgają roku 1658, kiedy to król Jan Kazimierz nadał krajczemu koronnemu Wacławowi Leszczyńskiemu wójtostwo wsi Wiszniów. Po upadku państwa polskiego w 1795 r., Wiśniew znalazł się pod zaborem austriackim. Następnie od 1809 r. należał do Księstwa Warszawskim, a od roku 1815 do Królestwa Polskiego. Z całą pewnością możemy mówić o Wiśniewie jako siedzibie gminy od roku 1845. Tę informację potwierdza zarządzenie Gubernatora Cywilnego gen. mjr Alabertowa i naczelnika kancelarii guberni lubelskiej Radziszewskiego wydane 23 maja 1845 r. w sprawie ukrócenia wyrobu i nadmiernego używania wódki, które zostało skierowane do wójtów gmin, na których scedowano obowiązek poinformowania o terminie wykupu patentu (koncesji) na sprzedaż wódki, m.in. na terenie gminy Wiszniów patenty propinacyjne otrzymały karczmy w następujących wsiach: Baranek, Białki, Ciosny, Gostchorz, Kaczory, Stok Wiszniewski i Wiszniew. Wraz z uwłaszczeniem chłopów przeprowadzonym przez cara na mocy ukazu z 2 marca 1864 r. został wprowadzony samorząd gminny w Królestwie Polskim. Po raz pierwszy gmina miała charakter samorządowy. Na mocy reformy sądowej od 1876 r. Wiszniew stanowił siedzibę IV okręgu sądu gminnego, któremu podlegały gminy: Stara Wieś, Wiszniew, Domanice, Jastrzębie. W Wiszniewie jako siedzibie sądu gminnego znajdował się areszt. Warto nadmienić, że w latach 1889-1892 siedziba sądu IV okręgu znajdowała się w Mościbrodach. Pierwszym sędzią był wójt gminy „Jastrząb” Lucjan Orzechowski, po jego śmierci urząd ten objął właściciel Wiszniewa gen. lejt. Mikołaj Zacharewicz Maniukin- syn gen. Nestrujewa Maniukina- nota bene od 1 stycznia 1867 r. pełnił funkcję gubernatora guberni siedleckiej, który za zwycięstwo nad powstańcami pod Siemiatyczami, od cara otrzymał w nagrodę majątki należące do majoratu Wiszniew, m.in. Mościbrody. Po stłumieniu powstania styczniowego przeprowadzono rusyfikację urzędów. We wszystkich szczeblach administracji wprowadzono język rosyjski jako urzędowy. Rosjanie przeprowadzili reformę administracji, gdzie z dniem 1 stycznia 1867 r. Wiśniew znalazł się w guberni siedleckiej, w powiecie siedleckim. W latach 1894-1897 r. funkcję wójta sprawował Michał Duk zaś pisarzem gminy był Ksawery Godlewski. Następnie przez 8 lat w latach 1898-1905 funkcję wójta sprawował Andrzej Kacprzak, zaś pisarzem był Józef Borkowski. W 1905 r. nastąpiła zmiana na stanowisku wójta, funkcję powierzono Janowi Wiewiórka zaś na stanowisku pisarza gminnego pozostał Józef Borkowski. W takim położeniu administracyjnym gmina Wiśniew pozostawała do 1912 r., kiedy to władze carskie, zlikwidowały gubernię siedlecką, a powiat siedlecki z gminą Wiszniów włączono do guberni lubelskiej. Po odzyskaniu niepodległości przez Polskę w listopadzie 1918 r., gmina Wiśniew należała administracyjnie do powiatu siedleckiego, województwa lubelskiego. Odzyskanie niepodległości po 123 latach niewoli, wywarło istotny wpływ na funkcjonowanie gminy w Wiśniewie. Do czasu wydania przez Sejm ustawy o samorządzie gminnym, gmina funkcjonowała w oparciu o ustawę carską „O urządzeniu gmin wiejskich w Królestwie Polskim” z dn. 2 marca 1864 r. W 1933 r. władze administracyjne II RP dokonały wielu zmian w funkcjonowaniu gmin wiejskich. Nowa ustawa z 23 marca 1933 r. zniosła zebranie gminne. Uprawnienia zostały przekazane częściowo radzie gminnej, która miała mniejsze uprawnienia. Rozwój gminy Wiśniew został zahamowany przez wybuch II wojny światowej. Po przegranej wojnie obronnej Polski we wrześniu 1939 r., okupant hitlerowski na mocy dekretu Adolfa Hitlera z dn. 12 października 1939 r. przekazał władzę w ręce niemieckiej władzy cywilnej. 26 października 1939 r. zostało utworzone Generalne Gubernatorstwo, które dzieliło się na dystrykty, tak więc Wiśniew jako siedziba gminy znalazł się w dystrykcie warszawskim, powiecie siedleckim. W okresie okupacji hitlerowskiej, funkcję wójta sprawował Andrzej Świętochowski, potem od sierpnia 1944 r. funkcję sprawował Jan Grzebisz s. Bartłomieja zaś sekretarzem gminy był Jan Staśko, natomiast Jan Romańczuk pełnił funkcję pomocnika sekretarza gminy (od 1944 r.- był sekretarzem), natomiast Józef Ambroziewicz z Białk, Michał Zdeb „Sokół” oraz Michał Chomicz z Grodna byli pracownikami gminy. Po zajęciu Polski przez Armię Czerwoną i ogłoszeniu Manifestu PKWN, na wzór radziecki, powołano podporządkowane hierarchicznie władze samorządowe. W Wiśniewie utworzono na mocy Dekretu PKWN z dniem 23 listopada 1944 r. Gminną Radę Narodową, organem wykonawczym był zarząd gminny, składający się z wójta, podwójciego i trzech członków wybieranych przez GRN. Kolejną reformę administracyjną obecna gmina Wiśniew przeżyła w 1973 r., kiedy to na mocy ustwy z 29 listopada 1972 r., od 1 stycznia 1973 r. stała się ponownie gminą. Na czele Gminnej Rady Narodowej stał naczelnik. W wyniku przemian społeczno-ustrojowych po 4 czerwca 1989 r. ponownie wrócono do nazwy gmina i wójta. Na mocy ustawy z 8 marca 1990 r. przywrócono samorząd terytorialny. Przełamano monopol państwa komunistycznego w dziedzinie polityki, władzy publicznej, finansów, własności publicznej i admninistracji publicznej. 27 maja 1990 r. odbyły się wybory do rad gmin. Obecnie gmina Wiśniew obejmuje 126 km2, którą zamieszkuje ponad 6000 mieszkańców.

Summary

Wiśniew commune in 1658-2013. Outline

Currently, Wiśniew and its adjacent area are a part of Siedlce county and Mazovian voivodeship. Previously that region was within administrative boundaries of Sandomierz voivodeship and in 1474 it became a part of Lublin voivodeship. Self-government dates back to 1658 when king Jan Kazimierz appointed his crown carver, Wacław Leszczyński an administrator of Wiszniów commune. When sovereign Poland ceased to exist in 1795, Wiśniew was annexed to Austria. Then since 1809 it belonged to the Dutchy of Warsaw and from 1815 to the Kingdom of Poland. It is certain that Wiśniew housed a commune seat since 1845 as it is confirmed by an edict issued on May 23, 1845 by Civil Governor, Gen. Maj. Alabertow and the chief official of Lublin governorate, Radziszewski. The directive, whose aim was to curb the production and excessive use of vodka, was addressed to the administrators of communes which were obliged to announce the expiry of license (concession) to buy alcohol. Among others, propination was granted to taverns in Baranek, Białki, Ciosny, Gostchorz, Kaczory, Stok Wiszniewski and Wiszniew all from Wiszniew commune. Along with granting property rights to peasantry by the tsar’s resolution of March 2, 1864, commune self-government in the Kingdom of Poland was established. A commune gained autonomy for the first time. Under the judicial reform of 1876, Wiszniew became a seat of the 4th commune court district, which comprised the communes of Stara Wieś, Wiszniew, Domanice, Jastrzębie. Due to Wiszniew’s judicial role, prison was located there. It is worth noticing that the aforementioned court had its seat in Mościbrody in the years 1889-1892. The administrator of Jastrząb commune, Lucjan Orzechowski was the first judge and after his death Wiszniew’s landlord, Gen. Lt. Mikołaj Zacharewicz Maniukin held the post. He was Gen. Nestrujew Maniukin’s son, who nota bene was the governor of Siedlce governorate since January 1, 1867 and as a sign of recognition after suppressing rebels near Siemiatycze, the tsar handed over the majorat estate – Wiszniew to him, including Mościbrody. When the January Uprising was quelled, russification of offices began. Russian became the official langauge in all administrative offices. According to the administrative division, which was introduced on January 1, 1867 by the Russians, Wiśniew belonged to Siedlce governorate, within Siedlce county. Throughout the period 1894-1897, Michał Duk held the post of a commune administrator whereas Ksawery Godlewski was a commune clerk. For the following 8 years (1898-1905), Andrzej Kacprzak and Józef Borkowski respectively were in office. In 1905 Jan Wiewiórka was appointed a commune administrator while Józef Borkowski remained in his post. That administrative settlement applied until 1912 when the tsar’s officials erased Siedlce governorate from the map and Siedlce county together with the commune of Wiszniów were joined to Lublin governorate. After the restoration of Poland’s independence in November 1918, Wiśniew commune was administratively a part of Siedlce county, within Lublin voivodeship. Regaining sovereignty after 123 years of occupation had an enormous impact on Wiśniew commune. Before the Sejm implemented a reform on commune self-government, it existed under the tsar’s act - “About establishing rural communes in the Kingdom of Poland” passed on March 2, 1894. In 1933 the authorities of the Second Polish Republic made significant changes to rural communes. The new act passed on March 23, 1933 disbanded a commune assembly. Some of its powers were taken over by a commune council which had less authority. The outbreak of World War II prevented Wiśniew commune’s further development. After losing the Defensive War in September 1939, Poland came under German administration by Adolf Hitler’s decree passed on October 12, 1939. On October 26, 1939 the General Governorate was formed. It was divided into districts so Wiśniew as a commune seat lied within Warsaw district’s boundaries and Siedlce county. Under the Nazi occupation, Andrzej Świętochowski was a commune administrator and in August 1944 he was succeeded by Jan Grzebisz – Bartłomiej’s son. Jan Staśko served as a commune secretary with a personal assistant -Jan Romańczuk (became secretary in 1944) and other commune employees – Józef Ambroziewicz from Białki, Michał Zdeb “Sokół” and Michał Chomicz from Grodno. After the Red Army seized the Polish territory and the PKWN (Polish Committee of National Liberation) Manifesto was proclaimed, hierarchic local government was created. By the PKWN Decree passed on November 23, 1944, the Commune National Council came into existence. A commune board, which comprised a commune administrator, his deputy and other three members appointed by the Commune National Council, was an executive body. Thanks to the next administrative reform of November 29, 1972, Wiśniew regained its former status and was a commune seat from January 1, 1973. A chief officer chaired the Commune National Council. As a result of social and system reforms of June 4, 1989, the terms commune and commune administrator came back to usage. Local self-government was restored by the act of March 8, 1990. Communist monopoly in politics, public authority, finances, public property and public administration was brought to an end. On May 27, 1990 the election to commune councils was called. Currently, the commune of Wiśniew has the total area of 126 km2 and population of 600 people.


POWRÓT